Compendium R

HERALDISCH COMPENDIUM

Een systematisch overzicht van heraldische termen met sprekende voorbeelden bewerkt en samengesteld door H.K. Nagtegaal (2010).

Dit overzicht bevat ongeveer 1500 afbeeldingen en is daarom ingedeeld in verschillende files.

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - R - S - T - U - V - W - IJ - Z

Letter R

• 

  Ra: Een lange stang (boom) op een vaartuig, kruisgewijs aan een mast of streng hangend en dienend om een zeil op te houden, dat met de bovenzijde eraan verbonden wordt.

• Na-Raaf.jpg

  Raaf: Grote kraaiachtige zwarte vogel met een dikke snavel, heeft soms een ring in de bek. Heraldisch vaak moeilijk te onderscheiden van kraai en kauw.

• 

  Racket: Een slagattribuut bij een balspel, lijkend op een tennisracket.

• 

  Rad: Algemene benaming voor wielvormig object dat in werktuigen en aan voertuigen voorkomt. Daarom moet altijd de soort vermeld worden. Een rad heeft meestal een vierkant doorboord gat in de naaf en zes spaken; indien anders moet dit vermeld worden.

• 

  Ram: Mannelijk schaap met robuuste gekrulde hoorns.

• 

  Ramadelaar: Arend met een ramskop.

• 

  Ramshoorn: Een gekrulde hoorn van een ram.

• 

  Ramskop: Een kop van een ram al dan niet met een hals. Hij is duidelijk herkenbaar aan zijn hoorns en wordt altijd van terzijde voorgesteld, anders is hij aanziend.

• 

  Ranghelmen: Zie Helmvormen.

• 

  Rangkronen: Zie Kroon.

• 

  Rapier: Degen met speciaal gevest, soort korf of handbeschermer.

• 

  Rat: Knaagdier, komt een enkele maal voor.

• 

  Razeil: Een groot rechthoekig zeil dat aan een ra (dwarshout) wordt vastgemaakt.

• 

  Rechterbenedenafsnijding: Deze afsnijding wordt gevormd door een lijn te trekken uit het midden van de rechterzijde van het schild naar het midden van de schildvoet.

• 

  Rechterbovenafsnijding: Wordt gevormd door een linkerschuinlijn te trekken uit het midden van de bovenschildrand naar het midden van de rechterzijde van het schild.

• 

  Rechterpaal: Paal, geplaatst tussen het hart van het schild en de rechterschildrand.

• 

  Rechterschuinbalk: Zie: Schuinbalk.

• 

  Rechtgetralied: Een vlechtwerk van horizontale en verticale latten. In de regel bestaat het uit zes stukken, die over en onder elkaar door lopen. Is er een groter aantal stukken dan worden de latten naar evenredigheid smaller en spreekt men van een rechtdichtgetralied schild. Soms zijn op de kruisingen klinknagels geslagen, wat vermeld moet worden. Als de latten schuin en schuinlinks geplaatst zijn, dan spreekt men van getralied.

• 

  Rechts ingehoekt: Ingehoekt , waarbij de punten die van de rechterschildrand uitgaan de linkerschildrand niet raken.

• 

  Ree: Hertensoort, het vrouwelijk exemplaar heeft geen gewei, het mannelijk exemplaar, de reebok, heeft een kort gewei.

• 

  Reebok: Een mannetjesree heeft een kort gewei, dat niet meer dan drie einden telt.

• 

  Regenboog: Lijkt op een gewelfde dwarsbalk, gespleten in repen van goud, rood, groen en zilver. Soms komt de regenboog staande voor.

• 

  Reiger: Grote lichtgrijze waadvogel met lange, puntvormige snavel, hals en -poten. Onderscheidt zich van de ooievaar door zijn kleur en zijn sierlijke, afhangende kuif, achter op de kop. Wordt in de heraldiek altijd van terzijde gezien.

• 

  Reigerkop: Kop van de reiger met hals, soms tussen rietpluimen uitkomend, maar meestal gebruikt als helmteken.

• 

  Reistas: De heraldische reistas was oorspronkelijk een pelgrimstas, die op den duur steeds meer verfraaid en van boven en van onder van kwasten voorzien werd. Twee met kwasten versierde koorden doen dienst om de tas toe te halen.

• 

  Rendier: Groot hert, kenbaar aan zijn breed en plat gewei.

• 

  Rennend: Paarden en honden die zich snel voortbewegen waarbij de benen of poten duidelijk uit elkaar geplaatst zijn.

• 

  Reptielen: Kruipende dieren. 

• 

  Rib: Gekromd bot, met aan een kant een licht verdikt uiteinde, dat ook wel knobbelig wordt afgebeeld.

• 

  Ridder: Geharnaste ruiter te paard. Vermeld moet worden of hij geheel of slechts gedeeltelijk geharnast is, of het hoofd met een helm of een stormhoed bedekt is, of de helm wel of niet met veren versierd is en of hij al dan niet een zwaard, lans of sporen draagt. Bij het paard vermelden of het gezadeld en getoomd is. De adellijke titel ridder is in Nederland pas laat ingevoerd en degenen die het zijn hebben een buitenlandse oorsprong.

• 

  Ridderhandschoen: Aangeven of het de linker- of rechterhandschoen is.

• 

  Ridderlans: Lans met punt en op tweederde daarvan een lansplaat of handbeschermer. Hij wordt altijd rechtop geplaatst. Soms is de lans gebroken of afgebroken, bij dit laatste zijn de splinters van het hout duidelijk zichtbaar.

• 

  Ridderzwaard: Een groot, tweesnijdend zwaard dat met beide handen wordt gehanteerd, wordt ook wel slagzwaard genoemd. Staat rechtop in het schild met de punt naar boven.

• 

  Rietpluim: Pluim van waterplantensoort.

• 

  Rietstengel: Stengel van waterplantensoort, soms zonder pluim en bladeren afgebeeld.

• 

  Rijksadelaar: Symbool van het Duitse Rijk. In goud een enkel- zowel dubbelkoppige zwarte adelaar, rood gesnaveld, getongd en gepoot. Meestal is hij door een keizerlijke kroon overtopt, ofschoon men sommige malen elke kop afzonderlijk gekroond vindt en soms voorzien van een nimbus, borstschild etc. Op het borstschild werd het familiewapen afgebeeld van de regerende keizer. De Rijksadelaar komt zowel in het schild voor of als schildhouder met borstschild.

• 

  Rijksappel: Bol, omgord door een horizontale band waarop een verticale band met een kruis er bovenop. Soms is het kruis gepareld. d.w.z. dat de einden van het kruis van een parel zijn voorzien. Wordt in de Middeleeuwen door de keizers in de linkerhand gehouden, en betekent wereldheerschappij. Later zijn ook andere vorsten en burgers hem gaan voeren. Ook vermeld als wereldbol

• 

  Rijstakjes: Dunne, taaie takken van rijshout (vaak wilgenhout).

• 

  Rijzende grond: Grond die niet vlak ligt, doch zich in het midden een beetje verheft.

• 

  Ring: Cirkelvormig voorwerp, gebruikt als sieraad of om iets doorheen te steken of aan op te hangen. Hij is zuiver rond en overal even dik. Meerdere ringen zijn soms samengevlochten. Een bewerkte ring met edelstenen word vingerring genoemd. Vogels hebben soms een ring om de poot en heten dan geringd.

• 

  Rivier: Wordt meestal voorgesteld met een effen waterspiegel. Komen er golfjes op voor, dan noemt men hem gerimpeld. Een golvende dwarsbalk kan ook rivier voorstellen, de IJssel bij voorbeeld in het wapen van de provincie Overijssel. Hetzelfde geldt voor de golvende schuin- of linkerschuinbalk.

• 

  Robijn: Rode edelstenen die in wapens bijna uitsluitend aan ringen voorkomt.

• 

  Roch: Zie: Bemmel.

• 

  Rococo: Stijl uit de 18de eeuw met luchtige fantasiekrullen en bloemen. Kenmerkend is de asymmetrie. De schilden zijn meestal gekroond en helmen en dekkleden ontbreken.

• 

  Roeiboot: Kleine open boot die door roeispanen voortbewogen wordt.

• 

  Roemer: Groot wijnglas. Zie ook beker.

• 

  Roer: Scheepsroer, lijkt soms op een pagaai of roeispaan.

• 

  Roering: Een ring in een gat van een ankerschacht waarmee de ankerketting wordt vastgezet.

• 

  Rog: Platte vis met lange staart en twee bijstaartjes, wordt altijd op de rug gezien.

• 

  Romein: Inwoner van de oude Romeinse staat, meestal afgebeeld als een soldaat.

• 

  Romeinse helm: Er bestaan verschillende soorten Romeinse helmen, afhankelijk van het onderdeel en de rang die werd bekleed. Indien mogelijk het soort vermelden. Meestal wordt de Romeinse centurio (hoofdman) helm afgebeeld.

• 

  Rond doorboord: Zie: Doorboord.

• 

  Rond uitgesneden aan de zijden: Dit zijn twee halve ovalen die vanuit de zijden van het schild naar het midden gaan maar elkaar niet raken.

• 

  Rondas: Dekkingswapen (ter verdediging) in de vorm van een rond schild, al dan niet met een uitstekende punt in het midden en ijzerbeslag aan de rand. Met uitstekende punt ook wel beukelaar genoemd. Met de stormhoed en het kromzwaard behoort de rondas tot de attributen van de meerman.

• 

  Rood: Vroeger in de heraldiek ook wel "keel" genoemd; wordt in wapens weergegeven door helder rood. Bij gearceerde wapens geeft men rood aan door verticale arcering.

• 

  Roos: Veel voorkomende heraldische bloem. Men bedoelt er altijd de (gestileerde) wilde roos mee met vijf blaadjes. Hebben de rozen minder of meer blaadjes, dan moet dit vermeld worden. Tussen de afgeronde kroonblaadjes ziet men vaak puntjes van de kelkblaadjes, die meestal groen zijn. Als die van een andere kleur zijn dan de roos zelf spreekt men van gepunt en als het hart van een andere kleur is van geknopt. Ook natuurlijke rozen komen voor. Men moet dan opgeven of zij gestengeld en gebladerd zijn. Dubbele rozen komen ook een enkele keer voor, waarbij dan een kleinere roos op de andere ligt. Plaatsingsregels.

• 

  Rooster: Braadrooster, meestal rechthoekig met verticale spijlen. Men moet steeds vermelden of ze al dan niet een handvat hebben. Is dit het geval, dan staat dit handvat altijd naar beneden. Vaak is het rooster gecombineerd met Sint-Laurentius.

• 

  Rosbellen: Bellen waarmee paarden versierd worden.

• 

  Roskam: Paardenkam. Wijdgetande ijzeren kam met steel. Werd voor de verzorging van paarden gebruikt. Hij wordt rechtop in het schild geplaatst met de steel omlaag.

• 

  Rosmolen: Molen, door een paard in beweging gebracht.

• 

  Rots: Een berg die een steile afgehakte vorm heeft met een spitse top.

• 

  Rouwbord: Betrekkelijk grote ruitvormige borden in lijst, opgehangen in kerken ter nagedachtenis aan een overledene. Op hout of linnen is het wapen geschilderd en bevat het meestal (maar niet altijd) de naam of de initialen van de overledene en de sterfdatum met aanduiding obiit. Als synoniem voor rouwbord wordt daarom wel van 'obit' (met één i) gesproken. Oorspronkelijk werd het aan of boven de voordeur van het sterfhuis gehangen en bij de begrafenis meegenomen naar de kerk, waar het boven het graf gehangen werd, totdat de grafsteen of tombe klaar was. Dikwijls bleef het echter ook daarna nog hangen. Tijdens de Bataafse republiek moesten alle rouwborden uit de kerken verwijderd worden, anders werden zij vernietigd, wat in veel gevallen ook inderdaad gebeurd is.

• 

  Rouwkas: Heraldisch herinneringsmonument, voornamelijk in kerken. Een rouwkas heeft een brede diepe lijst met ornamenten en afgedekt door een driehoekige ondiepe luifel, wat bij het rouwbord ontbreekt. Het vertoont het volledige wapen van de overledene, meestal met zijn 16 of 32 kwartieren, zijn naam, geboorte- en overlijdensdatum en militaire of andere rang. Met de Bataafse omwenteling in 1795 zijn er vele vernietigd en daarna zijn ze nog maar zelden opgericht.

• 

  Rovend: Een vos of wolf met een prooi in de bek.

• 

  Rozelaar: Een natuurlijke rozenboom meestal met rozen die vrij groot zijn afgebeeld.

• 

  Rozenboom: Wordt in de heraldiek rozelaar genoemd.

• 

  Rozenkrans: Gebedssnoer (paternoster). Wordt zelfstandig afgebeeld, maar ook in de handen van een monnik.

• 

  Rugwaarts opgeheven nederwaarts gerichte vleugels: Rugwaarts gestrekte vleugels met de punten van de veren naar beneden gericht.

• 

  Rugwaarts opgeheven vleugels: Rugwaarts gestrekte vleugels met de punten van de veren naar boven gericht.

• 

  Ruïne: Ook wel bouwval genoemd. Overblijfsel van een vervallen of verwoest gebouw. De vorm moet zo volledig mogelijk beschreven worden.

• 

  Ruit: Langwerpige vierhoekige figuur met twee tegenover elkaar liggende scherpe en twee stompe hoeken; staat altijd op een van zijn scherpe punten. Als er meer ruiten in een schild staan en zij elkaar met stompe hoeken raken, noemt men ze aangesloten. Zijn ze zo gerangschikt dat ze elkaar met de scherpe hoeken raken, dan noemt men dat aanstotend. Er bestaan ook doorboorde, spits- en geknopte ruiten.

• 

  Ruitarmig kruis: Kruis met armen die zich aan het eind enigszins verbreden en dan in de vorm van een driehoek of halve ruit uitlopen.

• 

  Ruitenkruis: Kruis van aangesloten en aanstotende ruiten.

• 

  Ruiter: Man te paard, al dan niet geharnast, gewapend, enz. Moet nauwkeurig beschreven worden.

• 

  Ruitervaantje: Klein, driehoekig vaantje dat door een ridder aan zijn lans werd gevoerd.

• 

  Ruitkrans: Wapenfiguur die min of meer op een stuk van een hertogskroon lijkt. Bekend uit het wapen van Saksen en sinds het derde kwart van de dertiende eeuw door de hertogen van Saksen gevoerd. De ruitkrans is licht gebogen en altijd schuin geplaatst. Over de herkomst en betekenis van deze wapenfiguur bestaan onder heraldici verschillende opvattingen.

• 

  Ruitvormig schild: Sinds de 13e eeuw komen schilden met een ruitvorm voor. Ze worden aanvankelijk meestal door mannen gevoerd, later ook door vrouwen. Tot in de 17de eeuw werden ruit- en ovaal schild door elkaar gebruikt door vrouwen. Vanaf de 17de eeuw gebruiken gehuwde vrouwen bij voorkeur een ovaal schild en ongehuwde een ruitschild.

• 

  Rups: Wordt horizontaal kruipend afgebeeld en is meestal van natuurlijke kleur.