Compendium L

HERALDISCH COMPENDIUM

Een systematisch overzicht van heraldische termen met sprekende voorbeelden bewerkt en samengesteld door H.K. Nagtegaal (2010).

Dit overzicht bevat ongeveer 1500 afbeeldingen en is daarom ingedeeld in verschillende files.

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - R - S - T - U - V - W - IJ - Z

Letter L

• 

  Laadvlieg: Een ouderwetse slede om lading over straat te vervoeren, die bestaat uit twee langsliggers, door twee of meer ribben verbonden.

• 

  Laars: Schoeisel dat ook het been boven de enkel bedekt. Soms zijn laarzen aan de bovenzijde omgeslagen of gespoord en van een andere kleur.

• 

  Laatgotisch schild: Hieronder verstaat men meestal een schild dat rechte zijkanten heeft en een halfcirkelvormige onderkant. Dit schild komt aan het einde van de 14e eeuw in gebruik en is eigenlijk steeds het klassieke heraldische schild gebleven.

• 

  Laatmes: Ook vlijm genoemd (waaraan ons woord “vlijmscherp” ontleend is). Een plat mesje met fijne punt en zeer scherpe randen, in de chirurgie gebruikt o.a. bij aderlatingen. Deze wordt afgebeeld met de handgreep omlaag. Komt vooral in Engelse wapens voor.

• 

  Ladder: Klimgereedschap. Staat rechtop, indien anders geplaatst moet dit aangegeven worden. Het aantal sporten moet vermeld worden.

• 

  Lade: Een schuifbak voor een bureau of kast.

• 

  Lafhartige leeuw: Een klimmende leeuw met de staart tussen de benen. Leeuw.

• 

  Lage keper: De benen van de keper uitgaande van de benedenhoeken, raken elkaar vóór de bovenschildrand.

• 

  Lam: Jong schaap, altijd gaande. Het is een Paaslam, Godslam of Agnus Dei, wanneer het een kerkbanier of -wimpel over de schoft draagt.

• 

  Lamp: Kunstmatige lichtbron die in allerlei vormen in wapens voorkomt, afhankelijk van doel, plaats en tijd. Men treft bijvoorbeeld lampen aan met de vorm van een antieke vaas met tuit en oor, maar ook wel met de lantaarnachtige vorm.

• 

  Lampetkan: Kan van een wasstel, waarin water bewaard wordt. Deze is meer versierd en groter dan de gewone kan.

• 

  Lamsvel: Huid van het lam. Zie ook dierenhuid.

• 

  Lancet: Spitsovaal chirurgisch mesje. [Von Siebold]

• 

  Lancetvormig: Een blad dat drie- of meermalen zo lang als breed is, met gebogen zijden en spitse uiteinden (als van een lancet).

• 

  Landschap: Landschappen in wapens druisen in tegen de hele geest van de heraldiek en zijn daarom onheraldisch. Desondanks vindt men ze wel op schilden. Ze moeten dan zo nauwkeurig mogelijk beschreven worden.

• 

  Lans: Ook piek of speer genoemd. Stootwapen waarvan de lanspunt aan een stok is bevestigd. Lansen zijn naar het gebruik waarvoor zij bestemd zijn verschillend van lengte en vorm. De lans uit het steekspel van ridders wordt ook wel toernooilans genoemd. De totale lengte hiervan bedraagt 3½ à 4½ meter. De stok was dan aan het greepeinde voorzien van een of meer kegelvormige verdikkingen, waardoor het zwaartepunt dicht bij de hand kwam te liggen, of ook wel van een lansplaat, een cirkelvormige handbeschermer. De lans is altijd rechtop geplaatst en heeft van boven een piekijzer. Soms is hij afgebroken. Dan ziet men de splinters van het hout.

• 

  Lansijzer: Ook lanskroon genoemd. IJzeren driepunt, aangebracht op de top van een lans.

• 

  Lansplaat: Een ronde, platte, ijzeren plaat, onder aan de lans bevestigd, om de hand van de ridder tegen de slagen of stoten van zijn tegenstander te beschermen. Komt ook zelfstandig in wapens voor.

• 

  Lanspunt: Soms wordt de punt van de lans als een afzonderlijke figuur voorgesteld; staat dan rechtop met de punt naar boven. [De Coppin]

• 

  Latijns kruis: Dit kruis bestaat uit een verkorte paal verenigd met een verkorte verhoogde dwarsbalk. Als het op traptreden staat, heet het Calvariekruis. [Gerritsma, Hasius]

• 

  Latwerk: Bestaat uit een grote malie, waar doorheen twee schuingekruiste gevlochten latten gestoken zijn die in de hoeken van het schild uitkomen. Als de latten de hoeken niet raken en dus vrij in het schild staan wordt dit traliewerk genoemd. Wanneer de latten wel in de hoeken uitkomen en de hoeken van de malie ook de schildranden raken spreekt men van een vergroot latwerk.

• 

  Laurentius, Sint: Zie: Sint-Laurentius.

• 

  Laurierbloem: Bloem van de laurierboom.

• 

  Laurierboom: Boomsoort.

• 

  Lauriertak: Tak van de laurierboom. Ook wel lauwertak genoemd.

• 

  Lauwerkrans: Krans van laurierbladen.

• 

  Lauwertak: Tak van de lauwer- of laurierboom. Wordt soms door geestelijken en engelen in de hand gehouden. Komt ook gevlochten in wapens voor. Ook worden lauriertakken regelmatig gebruikt om er wapens mee te omringen.

• 

  Lazuur: Ook azuur geheten. Oude heraldische naam voorblauw. Het woord is waarschijnlijk afgeleid van een blauwe halfedelsteen, die in het Arabisch lajward of lazhward heette, wat in het Latijn "lapis lazuli" werd.

• 

  Leest: Ook schoenmakersleest genoemd. Gereedschap van de schoenmaker met meerdere (inwendige) schoenvormen waarover schoenen en laarzen worden gevormd.

• 

  Leeuw: In de Nederlandse heraldiek is de koning der dieren een veel voorkomende wapenfiguur. Hij wordt sterk gestileerd weergegeven. De kop van de heraldische leeuw is smaller dan die van de natuurlijke leeuw. De manen beginnen pas onder de oren, zodat het voorhoofd en de schedel kaal zijn, het lichaam is gestrekt en slank, de staart staat in de vorm van een S omhoog. De muil staat open, de tanden zijn zichtbaar en de tong, die in de muil zo dun schijnt als een draad, loopt aan de punt breed uit als een knots. De poten zijn tenger, behalve de knieën, die juist bijzonder breed zijn. Zijn normale houding in wapens is klimmend, d.w.z. staande op zijn achterpoten en dit hoeft dus verder niet vermeld te worden. Genageld, getongd en gekroond zegt men indien die delen van de figuur een andere kleur hebben dan het lichaam zelf. Sommige leeuwen hebben een staart waarvan het uiteinde tot op de helft van de lengte gespleten is; bovendien zijn dan beide delen dikwijls schuingekruist en door elkaar geslingerd en geknoopt. Deze leeuw wordt dubbelstaartig genoemd. Leeuwen kunnen in allerlei houdingen en vormen afgebeeld worden.
  

• 

  Leeuw met helm op: Zie: Gehelmde leeuw.

• 

  Leeuw met kap op: Komt sporadisch voor. Leeuw.

• 

  Leeuwengezicht: Zie: Aanziende leeuwenkop.

• 

  Leeuwenklauw: Stuk van de voorpoot van een leeuw.

• 

  Leeuwenkop: Wordt van terzijde gezien met een afgesneden of afgerukte hals, soms is hij gekroond. Vaak met de tong van een andere kleur.

• 

  Leidekkershamer: Gereedschap van de leidekker. Een mesvormig geslepen hamer met een scherpe en een stompe punt. Hamer.

• 

  Lelie: De lelie heeft zijn eigen heraldische vorm, die nogal afwijkt van de natuurlijke lelie. Het lijkt meer op een gestileerde afbeelding van een lis- of irisbloem. De Fransen noemen haar dan ook “fleur de lys”. Lelies worden op verschillende manieren geplaatst. Men treft ze alleen, met twee, drie enz. maar ook groepsgewijs gerangschikt, d.w.z. paalsgewijs geplaatst aan, het aantal wordt dan altijd vermeld. Men spreekt van bezaaid wanneer het er een willekeurig aantal zijn, waarvan sommige uit de schildranden komen. Ook treft men halve lelies aan en lelies met afgesneden voet.

• 

  Lelie met afgesneden voet: Lelie waarvan het onderste deel ontbreekt.

• 

  Leliekruis: Een verkort kruis waarvan uit het einde van elke arm een lelie tevoorschijn komt.

• 

  Lelierad: Karbonkel waarvan elke staaf in een lelie uitloopt.

• 

  Leliestaf: Een staf met aan de bovenzijde een uitkomende lelie en beneden soms beslagen of wortelvormig uitlopend.

• 

  Lelievormig doorsneden: De velden doorsneden door een lelievormige lijn.

• 

  Lepel: Eet-, tafel- en keukengerei. Staat rechtop met de steel omlaag.

• 

  Lepelaar: Vogel behorende tot de familie der ooievaars. Herkenbaar aan de lepelvormige snavel. Wordt altijd van terzijde afgebeeld en staat steeds op één poot. Staat hij dat niet, dan moet dit vermeld worden.

• 

  Lepelaarskop: Kop van een lepelaar. Als behalve de kop een deel van de hals zichtbaar is moet dit in de beschrijving opgenomen worden.

• 

  Letters: Worden als onheraldisch beschouwd en komen daarom zelden in wapens voor. Zo mogelijk moet de lettersoort opgegeven worden en de stijl van de letters, b.v. gotisch, romeins, e.d. Letters kunnen ook gesymboliseerd worden door gebruik te maken van heraldische objecten (bijv. twee omgekeerde punten die samen de letter W vormen).

• 

  Libel: Netvleugelig insect. Herkenbaar aan zijn typische lange dunne lijf en vier vleugels.

• 

  Liefdeknoop: Een koord in de vorm van een vierkant met aan de buitenhoeken doorlopende doorgestoken lussen. Ook andere vormen komen voor. Deze komen zowel in als om het schild voor. Zij werden vooral om ruitvormige of ovale vrouwelijke wapenschilden geplaatst en om alliantiewapens. [Stout]

• 

  Liggend: Wapenfiguren die in liggende houding of positie zijn afgebeeld. Bij dieren spreekt men van liggend als zij in hun natuurlijk houding neerliggend voorkomen. Deze natuurlijke lighouding kan bij viervoetigen van dier tot dier verschillen. Een dolfijn wordt liggend genoemd als de kromming van de rug naar boven gericht is en de kop en staart naar beneden. Blokjes die op hun lange zijde rusten zijn ook liggend en worden soms turven genoemd. Een ton die op de zijkant rust, en dus niet rechtop staat, wordt ook wel als liggend aangeduid. Bonen en wassenaars worden in hun standaardstand wel eens liggend genoemd. Omdat dit bij laatst genoemde figuren de standaardplaatsing is kan dit echter achterwege blijven.

• 

  Liggende leeuw: Leeuw waarvan het gehele lichaam de grond raakt. Leeuw.

• 

  Lijster: Zangvogel, meestal natuurlijk afgebeeld.

• 

  Linde: Boomsoort. De bladeren worden veel groter voorgesteld dan in de natuur, om de karakteristieke vorm goed te doen uitkomen.

• 

  Lindeblad: Blad van de lindeboom. Ook afzonderlijke hartvormige lindebladeren komen voor.

• 

  Lindetak: Gebladerde tak van de lindeboom.

• 

  Linkerbenedenafsnijding: Deze afsnijding wordt gevormd door een lijn te trekken uit het midden van de linkerzijde van het schild naar het midden van de schildvoet.

• 

  Linkerbovenafsnijding: Wordt gevormd door een linkerschuinlijn te trekken uit het midden van de bovenschildrand naar het midden van een der zijden van het schild.

• 

  Linkerpaal: Een paal geplaatst tussen het hart van het schild en de linkerschildrand.

• 

  Linkerschuinbalk: Een balk die van de linkerboven- naar de rechterbenedenhoek loopt.

• 

  Linkervrijkwartier: Een vrijkwartier in de linkerbovenhoek. Komt vrij zelden voor.

• 

  Links ingehoekt: Ingehoekt, waarbij de punten die van de linkerschildrand uitgaan de rechterrand niet raken.

• 

  Linksgeschuinbalkt: Een schild dat geheel bedekt is met een even aantal linkerschuinbalken. Men moet altijd het aantal stukken opgeven.

• 

  Linksgeschuind: Een lijn komende vanuit de rechterbenedenhoek en gaande naar de linkerbovenhoek, waardoor het schild in twee helften is verdeeld.

• 

  Lint: Staat onder het wapen bij Schotse wapens erboven meestal met een spreuk of kreet. Dit lint heeft doorgaans een witte kleur. Een lint wordt ook gebruikt voor het samenbinden van een bundel, pijlenbos, e.d., soms met een strik.

• 

  Lippen: Vlezige bloedrijke en daarom rood gekleurde randen van de mond. Lippen komen sporadisch voor in de heraldiek.

• 

  Lisdodde: Vrucht van een moerasplant, soms afgebeeld met lange steel en twee bladeren.

• 

  Lisplant: Moerasplant, afgebeeld met of zonder vrucht, de lisdodde.

• 

  Lokvogel: Voorwerp in de gedaante van een vogel om jachtvogels terug te roepen.

• 

  Loodrecht gekanteeld: Als bij schuinliggende herautstukken de tinnen of kantelen evenwijdig met de zijden van het schild lopen, in plaats van er loodrecht op te staan.

• 

  Loodrecht gekanteeld geschuind: Schildverdeling waarbij het schild is verdeeld door een kanteelvormige lijn die van de rechterbovenhoek naar de linkerbenedenhoek loopt.

• 

  Loodrecht gekanteelde keper: Vorm van de keper met aan beide zijden loodrecht geplaatste kantelen.

• 

  Loot: Uitlopende twijg, jonge tak, aan een stam.

• 

  Lopend: Zie: Gaand of stappend.

• 

  Loper: Stuk uit schaakspel.

• 

  Los in het schild: De schildranden niet rakend.

• 

  Losse (gras)grond: Grasgrond die de schildranden niet raakt. Zie voorbeeld bij bos.

• 

  Lotharings kruis: Ook kruis van Anjou genoemd. Bestaat uit een verkorte paal met twee verkorte dwarsbalken. Het is een variatie van het patriarchale kruis en komt in de 15de eeuw voor het eerst voor in de heraldiek in Lotharingen.

• 

  Lotusbloem: Een tulpachtige bloem, van de plant uit de waterleliefamilie, gestileerd weergeven met aan weerszijden twee gekrulde bladeren en een steel die beneden eindigt in de vorm van een lelie. Bloemen.

• 

  Lucht: Een der vier elementen en vertegenwoordigd door wolken en wind. Wind wordt voorgesteld door een Boriskopje.

• 

  Lugubere wapens: Wapens die naargeestig overkomen, met meestal de dood als motto. ]

• 

  Luit: Snaarinstrument. Indien de snaren een andere kleur hebben moet dit vermeld worden.

• 

  Lus: In of van een touw. Zie ook knoop.